افرادي که به فراگیري علوم و هنر در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی موفق می شوند، تقریبا یک پنجم عمر خود را از مقطع ابتدایی تا پایان تحصیلات دانشگاهی در محیط هاي آموزشی سپري می کنند. از این رو ضوابط طراحی مدرسه مناسب این فضاها و رعایت استانداردها و شاخص هاي کیفی از عوامل مهم و تاثیرگذار در بالا بردن سطح کیفیت فضاهاي آموزشی محسوب می شود.
معماري در مدرسه نقش مؤثري در آموزش فرزندان کشور دارد چیزي که مهم است از معماري مدرسه چه میخواهیم. یکی از عوامل مؤثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی معماری فضاي مدرسه است که در آن شناخت ضوابط طراحی مدرسه بسیار حائز اهمیت می باشد.
جهت
آموزش به ساده ترین صورت عبارت است همانگ کردن انسان با ضروریات زندگی و نیازمندي هاي محیط خود .تشکیلات آموزش و پرورش در ایران از دوران باستان تا کنون تغییرات و دگرگونی هاي فراوانی داشته است .
نخستین سازمان آموزشی خانواده بود، والدین هر طفل مسئولیت داشتند، فرزندان خود را براساس موازین دین زرتشت تربیت کنند.
آموزش در آتشکده ها که به تدریج گسترش یافت ودر کنار این آتشکده ها فرهنگستان هایی هم به وجود آمد.
علاوه براین دو نوع آموزش که ویژه همگان بود سازمان هاي تربیتی و آموزشگاه هاي درباري بودند که در قلب کاخ ها قرار داشتند و ویژه شاهزادگان و بزرگان بود. مسئولیت عمده این آموزشگاه ها، در پرورش مدیران براي اداره مملکت و تربیت شاهزادگان براي به دست گرفتن حکومت خلاصه می شد و از آموزش علوم و فنون مختلف خبري نبود.
نخستین و کهن ترین مدرسه در عراق مدرسۀ نظامیه بغداد است که توسط خواجه نظام الملک طوسی به سال 457 هجري پی ریزي شد. می توان گفت که مهمترین بناي عمومی از ساختمان هاي شهري مدرسه بوده که بر سه نوع است:
که معمولا در خانه ،بالا خانه،سر کوچه یا در خانه ملا بوده و مقدمات الفبا، قرآن و خواندن را درآن فرا میگرفتند.
که شامل دو سطح بوده .یکی مقدماتی شامل صرف و نهی. ادبیات فارسی، علوم فقهی، که در واقع حکم مدرسه متوسطه را داشته است. مدرسه بدلیل شرایط کسانی که در آنجا تحصیل می کرده اند، فضاهاي مختلفی را داشته است.
داخل مدرسه حیاطی سر سبز و با حجره و ایوان هایی که در اطراف داشته است .محل سمینار ها در ایوان ها بوده و بحث هاي دونفره در پیشخوان انجام میشد.
به طور کلی فضاي مدرسه ها قبل از به وجود آمدن مدارس به شیوة اروپایی، به اماکنی گفته می شد که در آن تحصیل علم دین می کردند، تنها به خاطر مدرسۀ طلاب دین احداث می گردید.
به این صورت بوده به که یک حیاط درونگرا براي اینکه تمرکز حواس داشته باشند که حجره ها و ایوان ها دور آن قرار گرفته است.
جهت
تاریخ تحولات آموزش وپرورش در ایران دونوع تکامل وتحول راشاهدبوده است:
1-تکامل تدریجی2-دگرگونی بنیادي.
به طور اجمالی توسعه آموزش وپرورش ومحیط کالبدي آنرا درچهاردوره میتوان ذکرکرد:
1-دوره ساسانیان2-دوره سلجوقیان 3-دوره صفویان 4-دوره معاصر
نخستین ومهمترین عنصرفرهنگ درادوارپیشین ایران باورهاي تعلیم تربیت دین زرتشت بود.
ترویج تعلیم وتربیت بسیارتحت تاثیرآیین زرتشت قرارداشت.دراین دوران جامعه به شدت طبقاتی بود وتعلیم وتربیت دردوبسترجداگانه ومتمایز رشدمیکرد .نخست درسطح عمومی که آموزش هاي اخلاقی وبدنی درآن صورت میپذیرفت وآنرا آگورا مینامیدند.
دردوره ساسانی تعلیم وتربیت عمومی به مراتب وسیع تروسازمان یافته تر ازقبل بوده وبنابراین ساسانیان دررسیدن به اهداف تربیتی موفق ترعمل کردند.
آموزش وپرورش درعصرسلجوقی درمقایسه بانظام آموزشی ایران دردوره هاي قبل تفاوت هاي عمده اي پیداکرد.
بزرگترین اتفاقی که دراین زمان براي کشوررخ داد یکی شدن مذهب یعنی شیعی شدن آن بود که سبب بوجودآمدن محیط تازه ومساعدي براي شکوفایی هنرومعماري وتعلیم وتربیت شد.عصرصفوي زمان تداوم وتکامل سنت ها ومحیط آموزشی درایران بود ونه فصل دگرگونی ساختاري وفلسفی آن مدارس صفوي به عنوان مدارس کلاسیک ایران شناخته شدند بهترین نمونه معماري درمدرسه شاه سلطان حسین (مدرسه مادر) مشاهده کرد.
ازاواسط سده نوزده میلادي وبه دنبال وقوع تحولات داخلی وبین المللی ایران دست خوش دگرگونی هاي وسیع ی اجتماعی شد.
دگرگونیها بعد فرهنگی هم داشتند وتاثیري که درآموزش گذاشته بودند الگو برداري ازسیستم آموزشی غرب بوداین سیستم آموزشی دومساله رادربرداشت:
نخست فاصله گرفتن ازاصالت هااي مذهبی ودوم رویکرد هاي غربی
دوره تحصیلی 6 ساله اي است که دانش آموزان از سن 6 سالگی به آن وارد شده، پس از طی نمودن 6 سال پایه تحصیلی، در صورت موفقیت در امتحانات گواهینامه پایان دوره ابتدایی را دریافت می نمایند.
دبستان مقطعی از نظام آموزشی امروز است که آموزش رسمی کودك آغاز میشود و مدرسه در رشد کودك تاثیر قابل ملاحظه اي بر جا میگذارد.
رشد ذهنی کودك در این دوره سریع است و به تدریج خواندن و نوشتن و حساب کردن آموخته میشود.
رشد جسمانی در دوره ي دبستانی به نسبت کند تر از دوره هاي قبل است.
در دورة دبستانی رشد ذهنی و استدلال کودك سریع است و کودك به تدریج مهارت در حل مسئله راکسب میکند.
کودك دبستانی از این که مبادا مورد توجه و محبت والدین /معلم ها و هم بازي ها قرار نگیرد مضطرب و نگران میشود. به همین دلیل براي جلب توجه به تقلید از رفتار اطرافیان و همانند سازي با انان میپردازد.
رشد اجتماعی کودك در دوره ي دبستانی بسیار سریع است و معلم ها و هم بازي ها در ان نقش مهمی دارند.
چند جانبه بودن فرایند رشد کودك که نیازمند بستر متنوعی است.
سرعت و پیوستگی جریان رشد که حالت متراکمی داشته و به صورت تجربه هاي نو بر پایه ي تجربه هاي قبلی گسترش می یاببد.
کودك براي مطابقت خود با محیط به جذب آن در وجود خویش نیاز مند است .این جذب در نهایت منجر به شکل گیري الگوها و تصورات ذهنی از محیط میشود.
کودك بیش از هر چیز از بازي هاي خود می آموزد و از راه آن به بلوغ میرسد .کودکی که بازي میکند هوش و تمایل به تجربه را در خود رشد میدهد و روحیه ي اجتماعی اش را از راه تقویت میکند .
هوش عملی پیش از هوش نظري پدید می اید و هوش نظري در واقع اگاهی کودك نسبت به نتایج هوش عملی است .این نظریه یکی از دست اورد هاي به شمار میرود. که پایه و اساس تربیت فعال روان شناسی مدرن است .
زبان که ابزار اصلی سازش با اجتماع است بر کودك تحمیل میشود . این زبان براي بیان نیازها و تجربه هاي شخصی او مناسب نیست .بنابراین کودك نمادهایی میسازد که در بازي هاي او به کار میروند .
تصویر ذهنی از ادراك محیط ناشی میشود و ادراك هم خوانی احاس و محیط است .تصاویر ذهنی دو دسته اند :تصاویر برگرداننده / تصاویر پیش بینی کننده.
در راستاي جهت دهی رشد همه جانبه دانش آموزان، اهداف دوره ابتدایی بر مبناي نگرش دانش آموزان با توجه به سن آنها به شرح زیر تعیین گردیده است:
- آموزش مسائل اعتقادي - اخلاقی
- آموزش مسائل علمی - آموزشی
- آموزش مسائل فرهنگی - هنري
- آموزش مسائل اجتماعی
این دوره تحصیلی مشتمل بر آموزش هفتگی دروس مختلف می باشد، که متناسب با پایه هاي تحصیلی ساعات اختصاص یافته براي هر درس متفاوت می باشد و زمان آموزش کامل در هر پایه بر میناي 200 روز کاري در هر سال، برنامه ریزي گردیده است.
معماري در مدرسه نقش مؤثري در آموزش فرزندان کشور دارد چیزي که مهم است از معماري مدرسه چه میخواهیم.یکی از عوامل مؤثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی معماری فضای مدرسه و شناخت ضوابط طراحی مدرسه است.
تجربه هاي نوین معماري در کشور هاي مختلف جهان عموما در آزاد سازي استعداد نهفتۀ دانش آموزان تکیه میکنند و با خلق فضاي فیزیکی مناسب در مدرسه ها در پی آنند که(مدرسه زندان نباشد ) زیبا ترین لحظه اش خوردن زنگ آخر، فرار بچه ها به بیرون از مدرسه و رهایی از آن نباشد.
مدرسه زیبا و سر سبز، یادگیري را آسان کرده، نشاط و شادابی را براي کودکان به ارمغان می اورد و متقابلا مدرسه نامناسب و کثیف، تنگ و تاریک، خشک و بی روح، خمودگی و کسالت و افسردگی براي دانش آموزان به همراه دارد و براي میزان یادگیري و حضور فعال و با نشاط آنان در مدرسه تاثیر منفی می گذارد.
امروزه درگیر کردن دانش آموزان با محیط آموزشی شان چالش عمده مدیران مدرسه است .انتخاب نامی مناسب براي مدرسه از جمله عواملی است که تاثیري مستقیم بر رابطه دانش آموزان با محیط مدرسه دارد.
هر دانش آموزي در آن مدت زمان که در مدرسه است نام مدرسه را چندین با بر زبان می آورد و نا خوداگاه تحت تاثیر نام مدرسه قرار می گیرد.
هر یک از اسامی می تواند براي کودکان الهام بخش باشد و در شخصیت و چگونگی شکل گیري افکار و اعمال آن ایفاي نفش کند .به طور کلی به عنوان پل ارتباطی بین گذشته حال آینده ایفاي نقش می کند.
بنابر این نام مدرسه می تواند زمینه آشناي نسل جوان را با فرهنگ خودي گذشته تاریخی ملت خیش فراهم آورد. پژوهش هاي اخیر نشان میدهد که بین فضاي فیزیکی دانش آموزان و سطح آموزشی آنان رابطۀ مستقیم وجود دارد.
محیط آموزشی اي که طراحی خلاقانه اي داشته باشد، به محصلین کمک میکند در دوره هاي پیش از کالج و آمادگی براي تحصیلات عالیه خوب رشد کند وقدرت خلاقیتشان را رشد دهند.
عوامل نمادي : استفاده از مبلمان ها و عناصر معماري داخلی جهت هویت دادن به فضا و تکنیک فضاها
ابعاد انسانی - اجتماعی: ایجاد محدودیت و جذب افراد بت عوامل طراحی
عوامل فیزیکی - معماري: توجه به عوامل حرارتی، برودتی، نور، صدا و
عوامل روانشناختی - فردي: تاثیر مسائلی مانند میزان هوش، رشد، شخصیت، انگیزه ها و .
در آداب و رسوم مربوط به تاریخ معماري سه عامل ثابت وجود دارد: مدرسه، معبر و فضاي سبز. مدرسه از دید وي فضایی بود که انسان براي تامین خواسته خود در فراگیري از آنها استفاده کند این مکان تنها براي یادگیري و آموختن عقاید و نظریات نمی باشد .
بلکه براي فهم و ادراك دلایل وجود هر چیز و مناسبت هاي دو جانبه و روابط بین انسان و طبیعت نیز مورد استفاده قرار میگیرند.
انسانگرایانه و گروه کاري. انسان گرایانه به مفهوم ست در مکان، ایجاد فضایی براي گروه بازي)براي کودکان 6تا 9 سال جهت تاکید بر انسجام شخصیت اجتماعی بچه ها و توسعه اجتماعی و فهم با یکدیگر بودن از طریق بازي(؛ گروه کاري (تاکید بر مهارت بچه ها 9تا 12 سال (به جهت درك بیشتر فرد با گروه بودن و ایجاد کلاس هایی با فرم بزرگتر و بازتر و فضاي اجتماعی براي توسعه فهم مسئولیت اجتماعی
زمینه بهره وري از فعالیت هاي خویش را بالا می برد(طراحان و معماران) پیام هاي آموزشی و تربیتی قابل انتقال از طریق فضاي فیزیکی الف) پیام هاي فرهنگی ،کتیبه ها ،نمازخانه ها ، تابلوها
پیام هاي بهداشتی و سلامتی (کیفیت ساختمان بهداشت کلاس ها)
ساخت فضاي فیزیکی مدرسه نیازمند رعایت ضوابط و استانداردهاي فنی مهندسی
مخاطب شناسی
ضرورت و فواید شناخت مخاطب، ویژگی هاي زیستی، عاطفی، روانی، مسائل و مشکلات اجتماعی، وضعیت دینی و مذهبی و
انسان و اواسط کودکی,از 7سالگی تابلوغ، رشد اجتماعی و جسمی در دورة سوم کودکی، سازگاري با محیط مدرسه
تعریف رنگ، تأثیر رنگ بر فضا، اشکال هندسی و رنگ ها، رنگ شناسی در محیط هاي آموزشی، نور در محیط هاي یادگیري(کاربرد نورطبیعی)
روانشناسی کاربر ومحیط هاي یادگیري
ایجاد امنیت روانی در محیط هاي یادگیري
ایجاد امنیت کالبدي وآسایش محیطی در محیط هاي یادگیري
به طور کلی بیشترین آسیب وارده به فضاهاي آموزشی به ترتیب به فضاي کلاس , تجهیزات کلاس، تجهیزات خارج کلاس و فضاي سبز مدرسه میباشد.
در تمام این موارد کمترین آسیب از سوي دانش آموزان ابتدایی و بیشترین آسیب از سوي دانش آموزان مقطع راهنمایی و دبیرستان است .
مطلوب آن است که مدارس از نور طبیعی و مصنوعی به طور همزمان استفاده کنند.
بهترین جنس براي نیکمتها , ترکیب چوب و آهن است.
23 در صد عوامل آسیب زا نداشتن فرهنگ صحیح استفاده دانش آوزان و اولیاي مدرسه از وسایل است .
مدت زمان تمرکز کودك روي یک فعلیت کوتاه است.
کودك در سنین پایین تر گروه هاي کوچکتر را بیشتر ترجیح میدهند .
کودکان تمایل فراوانی به تجربه ي اشیا و محیط از راه لمس دارند.
محیط براي کودك زیر 6 سال چیزهایی است که به ان ها می اندیشند.
در 10 سال اخیر بررسی رفتار اجتماعی انسان در ارتباط با محیط فیزیکی و استفاده فرد از محیط در روند تعامل اجتماعی بر اساس مفاهیم کلیدي
مورد توجه پژوهشگران واقع شده است . آنچه مسلم دانسته شده نظام پیچیدة محیط و رفتار است و پرسش ها اشاره به خلق محیط هایی تاثیر پذیر دارند که استفاده کننده میتواند به کمک گسترش گنجینه هاي رفتاري در آنها به تعامل بپردازد.
مهم ترین ابزار براي تفسیر طبیعت جهان اطراف ما و محیط طراحی شده ابزار حسی است.
مغز کامپیوتري است که قدرت و ظرافت بسیاري دارد .اما بیشتر قیاسی(آنالوگ) است تا رقومی و دیجیتال. درك فوري حقیقت بدون توجه آگاهانه یا استنتاج از آگاهی درون. این آگاهی غریزي که براي مغز این حد راحت است به وسیلۀ سیستم آموزش رسمی ما مورد حمله قرار گرفته است .
الف) درك محرك هاي حسی: محرك هاي حسی از راه بینایی شنوایی بویایی چشایی و لامسه به دو گونه قابل ادراك میشوند:
ب) الگوهاي ذهنی و اعضاي حسی
فرایند ادراك های حسی دارای پنج مرحله است:
1)شناسایی الگو 2)شناسایی فرم 3)نسبت دادن مفهوم به فرم 4) وارد کردن احساسات 5)واکنش به 4 مرحلۀ قبل
ادراك حسی انسان در برخورد با عناصر محیط
مهمترین قابلیت و یا توانمندي انسان در ادراك فضا قابلیت بصري است که مهم ترین حس از حواس 5 گانه محسوب میشود .
هر نتی که شنیده میشود درون شنونده جان میگیرد و یک فرم پیدا میکند .یک احساس حالتی وصفی یا عاطفی را بر می انگیزد.
بو حتی میتواند به یک فضا هویت ببخشد. حس کردن یک بو ممکن است یاد آور یک فضا و یا حتی یک اتفاق باشد؛ بوي شمال / رطوبت و بوي دریا و بوي درختان آنجا ست.
میتوان حد فاصل یک فضا با اطراف را از راه حس لامسه پیدا کرد .
تاثیر عناصر طبیعت بر ادراك هاي حسی انسان(آب - خورشید - خاك - باد -گیاهان )
آب از نظر فرم نرم و روان و تابع ظرف خود است. در سه حالت فیزیکی جامد / مایع / گاز وجود دارد .
حس شنوایی
صداي غرش آبشار حس صلابت و غرور
حس بینایی
اب روان حس ارامش
حس بویایی
بوي باران /بوي بهار حس تازگی و نو شدن
حس لامسه : تجربه ي حس لامسه از مواجهه با اب احساس صمیمیت و مهر است.
حس چشایی : اب بی مزه و گواراست و تذت نوشیدن ان با هیچ نوشیدنی قابل قیاس نیست.
بافت : بافت خاك یادآور صورت اولیه ي حیات انسان است که متکامل ترین موجود بشري است.
بافت خاك در ترکیب با سایر عناصر : خاك در ترکیب با اب بسیار شکل پذیر و منعطف میشود . خاك میتواند به صورت غبار و تحت تاثیر جریان هوا به حرکت در اید و در پیرامون خود پخش گردد.
خاك رنگ کرمی دارد و به تنهایی القا کننده ي س کویر و یکنواختی است.
رنگ خاك در ترکیب با سایر عناصر : پدیده ي سراب ناشی از تغیر رنگ خاك در چشم ناظر در اثر تابش افتاب بر ان است.
شکل :خاك شکل بستري را که بر ان گسترده شده است تشکیل میدهد و هم از ان تاثیر میپذیرد .
بوي خاك بوي اشنایی است . خاك به تنهایی و به صورت خالص بوي بسیار ملایم و کم رنگی دارد که گاه تداعی کننده ي گورستان و مرگ است .
ادراك هاي حسی در برخورد با فرم هاي متنوع خاك در طبیعت
شکل تپه ماهواره ها حس نرمی و سازگاري و حس خستگی و ملایمت را القا میکند . در تماشاي سخره حس سختی و انعطاف پذیري ایجاد میشود.
رشد دارند و با گذشت زمان تغییر میکنن. از نظر زیستی نیازمند آب / خاك و نور است .
عامل اصلی ایجاد نور در محیط خورشید است. کمبود نور موجب ایجاد غمگینی و کسالت میشود. طول موج دارد.
باد قابل مشاهده نیست و از روي نشانه هاي موجود میتوان به ان پی برد. در محیط تغییرات آنی و لحظه اي به وجود می آورد.
منبع:
درباره این سایت